‘Toegankelijke schoolboeken maken het leren effectiever’
Toegankelijk publiceren aan de bron staat bij de educatieve uitgeverij ThiemeMeulenhoff hoog in het vaandel. De uitgeverij, onderdeel van de Duitse Klett Groep, was direct al bij aanvang van het project Toegankelijk Publiceren aan de Bron (TPUB) betrokken. En met ondertekening van de intentieverklaring van Accessible Books Consortium (ABC) staat de uitgeverij inmiddels ook op de wereldlijst van uitgeverijen die werk maken van toegankelijk publiceren. Met recht een koploper.
De uitgeverij, met een historie die al meer dan twee eeuwen teruggaat, maakt lesmethoden en talrijke educatieve materialen voor primair en voortgezet onderwijs en voor het beroepsonderwijs. Toegankelijk publiceren is een essentieel onderdeel van de strategie van de Amersfoortse uitgeverij. Eric Razenberg, algemeen directeur: “ThiemeMeulenhoff staat voor effectief leren en effectief lesgeven. En om effectief te kunnen leren én te kunnen lesgeven is het van belang dat leermiddelen overbrengen wat ze over moeten brengen. Dat houdt dan ook in dat we onze leermiddelen toegankelijk moeten produceren. En dat begint al bij het ontwerp.”
Eenvoudiger maken
Wat betreft toegankelijke publiceren heeft ThiemeMeulenhoff de sterke ambitie om het iedere dag beter te doen. Razenberg: “Belangrijk daarbij zijn de gebruikerservaringen die we meenemen in het ontwerp van nieuwe producten. Daarnaast houden we zelf ook onze eigen producten kritisch tegen het licht. Wat werkt wel, wat niet? Een voorbeeld hiervan is een hoofdstuk uit een Engels taalboek. Het stond boordevol afleidingen: een blok grammatica hier, een blok tekst daar, plaatjes. Daarvan hebben we ons letterlijk afgevraagd: ‘Hoe kan een kind hiermee leren?’ We zagen al snel dat de content overweldigde, ongeacht of je wel of geen leesbeperking hebt. Teveel prikkels.”
Ingrid Smit is senior user experience designer bij ThiemeMeulenhoff: “Soms is het gewoon te fancy. Dan moeten we het lef hebben om een stap terug te doen. Want toegankelijkheid is dikwijls ook een kwestie van de dingen eenvoudiger maken. Door bijvoorbeeld afleidende plaatjes weg te halen. Of door de volgorde van de content te veranderen.” Dankzij nauwe samenwerking met de Open Universiteit, waar ThiemeMeulenhoff de leerstoel Effectief leren sponsort, heeft de uitgever snel toegang tot wetenschappelijke onderzoeksgegevens. Ook worden er regelmatig gebruikerstesten uitgevoerd. Daaruit blijkt dat niet alleen leerlingen met een leesbeperking profijt hebben van de aanpassingen. Smit vervolgt: “Iedereen heeft er baat bij als er minder prikkels in de lesstof zitten. Of wanneer de lesstof op een overzichtelijke manier is gestructureerd. Of je nou blind of slechtziend bent of dyslexie hebt, of je nou het vmbo-b of het vwo doet. Collega’s opperen dan wel eens dat het saai is, dat het lesmateriaal dan niet inspireert. Maar alles draait om effectief leren. Dat kan wanneer kinderen minder zijn afgeleid en docenten beter in staat zijn om het overzicht te houden. Toegankelijke lesmateriaal maakt het leren dus effectiever.”
Eric Razenberg, directeur ThiemeMeulenhoff, tekent het ABC Handvest in het bijzijn van Paul Gillijns (rechts) van de Mediafederatie. Foto: Jurjen Poeles
Kwaliteitseisen versus toegankelijkheidseisen
Rob Bouman is business analist en binnen ThiemeMeulenhoff verantwoordelijk voor alles wat met toegankelijk publiceren te maken heeft. “Aan de ene kant hebben we onze digitale systemen. Die hebben we gereed moeten maken om aan de toegankelijkheidseisen te kunnen voldoen. Dat is voor het grootste deel een eenmalige investering. Anderzijds is het ook een kwestie van gewoon doen en toegankelijkheid in het werkproces meenemen. Kijk, we proberen altijd een zo goed mogelijk product te maken. Daartoe hebben we jaren geleden ons eigen TM-Kompas ontwikkeld, een leidraad waarin we onze kwaliteitseisen hebben geformuleerd, om leermiddelen zo effectief mogelijk te maken. Die richtlijnen zijn wetenschappelijk getoetst. Als je de eisen uit ons TM-Kompas afzet tegen de eisen voor een goed toegankelijk product, dan is er heel veel overlap. Kortom, bij het maken van een goed educatief product voldoen we grotendeels al aan heel veel toegankelijkheidseisen. In die zin is toegankelijkheid al goed geborgd.”
Beeld is uitdaging
Desondanks blijven er nog een heleboel uitdagingen over. Het toegankelijk maken van beeld is voor de uitgeverij een van de grootste uitdagingen. Bouman: “Beeld zit in al onze lesmethodes; dat moeten we voorzien van alternatieve teksten. Vaak zijn afbeeldingen onderdeel van opdrachten. De kunst is dan om beeldbeschrijvingen te maken die én goed worden geïnterpreteerd én beknopt zijn, zonder dat we de antwoorden weggegeven. Daarvoor is expertise nodig.”
Ook Smit bevestigt deze uitdaging: “Voorheen maakten de auteurs opdrachten met een plaatje erbij. Nu moeten ze bij aanvang al nadenken over de beeldbeschrijvingen bij de afbeeldingen. Dat is geen sinecure. Hoe een beeld in de context wordt gebruikt, bepaalt namelijk wat er daadwerkelijk wordt gezegd.”
Data-rijk
ThiemeMeulenhoff werkt met een zeer geavanceerd systeem. Daarmee is het mogelijk om content modulair te maken, zodat de uitgeverij het lesmateriaal in verschillende bestandsformaten kan publiceren. Standaard publiceert ThiemeMeulenhoff content naar een digitale leeromgeving. Maar ook worden nog steeds veel fysieke school- en studieboeken uitgegeven. Toch kiest de uitgever nadrukkelijk voor digitaal leren. Eric Razenberg: “Wij geloven dat digitaal leren rijker is dan leren uit een fysiek boek. Fysieke schoolboeken zijn weliswaar een heel effectief leermiddel, en nog steeds, maar ze zijn ‘data-arm’. Digitaal leren is daarentegen ‘data-rijk’. Behalve altteksten en metadata, moeten we bijvoorbeeld ook direct al alle antwoorden van de opdrachten meegeven. Wanneer leerlingen opdrachten in het digitale leersysteem maken, krijgen ze direct feedback; ze zien meteen of ze het goed hebben gedaan. En als dat niet het geval is, dan wordt een hint gegeven om ze verder op weg te helpen. Digitaal leren levert dus veel meer op: meer data, directe feedback, snellere leerprocessen. Zowel voor de leerlingen als voor de docenten. En als uitgeverij willen we dat goed doen. Dus dan moeten we er ook voor zorgen dat het voor iedereen werkt. Dat het toegankelijk is voor iedereen.”
Onbewust bekwaam
Toegankelijk publiceren is bij ThiemeMeulenhoff niet meer weg te denken. Rob Bouman: “Het is als een olievlek. Bij alles wat we doen komt het bovendrijven. Het zit in onze werkwijze vervat. Waren we in het begin van het TPUB-project nog bewust onbekwaam, inmiddels zijn we onbewust bekwaam.” Eric Razenberg vult aan: “Het onderwijs is behalve een plicht, ook een recht. Het onderwijs in Nederland wil inclusief zijn. Kansengelijkheid is een groot maatschappelijk thema. Dan is het niet meer dan logisch dat onderwijs voor iedereen even toegankelijk moet zijn. Bij ThiemeMeulenhoff willen we dan ook onze verantwoordelijkheid nemen. En dat is meteen een van de redenen waarom we het ABC Handvest hebben ondertekend. We willen direct al aan de basis die dingen doen die nodig zijn, om het voor iedereen toegankelijk te maken.”
Voor ThiemeMeulenhoff is toegankelijk publiceren een onomkeerbare ontwikkeling. De uitgever merkt dat ook klanten zich steeds meer bewust zijn van het belang van toegankelijke publicaties; ze vragen er expliciet naar. Bouman: “Dat zien we terug in de aanbestedingen. Het mooie is dat de wetgever daarmee een zetje in de rug krijgt; formeel vallen digitale leermiddelen namelijk niet onder de Europese richtlijnen die vanaf 2025 gaan gelden. Maar de markt corrigeert dat nu. In die zin is de geest uit de fles.”