Ga voor een goed waarneembaar en herkenbaar lettertype

Arial, Courier, Georgia, Garamond, Bodoni … de lijst verschillende lettertypes is lang. Welke kies je? Vooral het lettertype bepaalt hoe goed iemand tekst kan waarnemen. Experts verschillen echter van mening over welke lettertypes het meest effectief zijn bij het lezen. Wel weten we dat schreefloze letters doorgaans beter leesbaar zijn dan schreefletters. Gangbare schreefloze lettertypen zijn bijvoorbeeld Arial, Helvetica, Univers, Verdana.

Principe WCAG	waarneembaar
Voor wie	vormgever, redacteur
Uitvoering	snel
Prioriteit	redelijk hoog

Voor het kiezen van lettertypes geldt een aantal vuistregels:

• Vooral ‘open’ letters zijn beter herkenbaar. Ze hebben namelijk meer witruimte.
• Dunne, smalle en decoratieve letters zijn lastig te lezen.
• Een schreefloos lettertype is beter waarneembaar, vooral op beeldschermen. Het mist dwarsstreepjes en versieringen.
• Speciale lettertypes voor mensen met dyslexie kunnen een prettige leeservaring geven. Wetenschappelijk bewijs voor effectiever lezen ontbreekt echter.
• Het is een goede handreiking om de lezer zelf het lettertype te laten kiezen op het scherm.

Hoe controleer je het?

• Handmatig: door kleine verschillen te vergelijken.
• Handmatig: door de keuze te evalueren in samenhang met andere keuzes voor bijvoorbeeld lettergrootte, spaties, afstanden en uitlijnen.

Resultaat

• Vooral ouderen, slechtzienden en mensen met dyslexie hebben belang bij een goed waarneembaar lettertype.
• Een goed herkenbaar lettertype is voor iedereen effectief. En het geeft een betere leeservaring.

Voorbeelden lettertypes

De hier getoonde lettertypes zijn 11-punts. De eerste twee lettertypes hebben een schreef. Zoek de verschillen tussen de letter l [el], hoofdletter I [ie] en het cijfer 1 [één].

Deze tip is gebaseerd op de invalshoeken die aan bod komen in de gids Doe mee! Deze gids bevat tien oogpunten voor inclusief ontwerpen. Als ontwerper, schrijver of uitgever heb je een eigen invalshoek, jouw lezers hebben die ook.

Maak informatie waarneembaar met hoog contrast

Veel websites en digitale uitgaven zien er gelikt uit. Mooie afbeeldingen en achtergronden veelal in combinatie met tekst. Maar hoe zorg je ervoor dat je ontwerp voldoende kleurcontrast heeft? Wanneer is jouw tekst voldoende leesbaar?

Principe WCAG	waarneembaar
Voor wie	ontwerper, vormgever
Uitvoering	redelijk snel
Prioriteit	zeer hoog

Heeft je tekst een lichte achtergrond? Dan moet de tekst donker zijn. Of andersom: op een donkere achtergrond moet je een lichte tekst gebruiken. Alleen op die manier is de leesbaarheid voldoende voor lezers die kleurenblind of slechtziend zijn. En voor andere gebruikers maakt het lezen van jouw boodschap ook plezieriger.

Het contrast tussen tekst en achtergrond is alleen dan groot genoeg als teksten goed leesbaar zijn voor iedereen. Pas dan is er sprake van een goede contrastverhouding. Teksten in afbeeldingen, bijvoorbeeld met een foto op de achtergrond, zijn lastig leesbaar. De tekst in een kader met effen achtergrondkleur is makkelijker leesbaar.

Hoe controleer je het?

• Handmatig: door een deskundige en samen met slechtziende en kleurenblinde gebruikers.
• Technisch: met een contrastchecker
• Een goede contrastverhouding is in getallen uit te drukken:
  • minimaal 4,5 : 1 voor kleine, gewone tekst.
  • minimaal 3 : 1 voor grote en voor vette letters.
  • aanbevolen is 7 : 1.

De contrastverhouding van deze tekst op witte achtergrond is 21 : 1.

Resultaat

• Slechtziende en kleurenblinde mensen kunnen door toepassing van voldoende contrast de tekst lezen.
• Voor iedereen verbetert een hoog contrast de leesbaarheid. Bijvoorbeeld wanneer er zonlicht op het beeldscherm schijnt.

Voorbeelden laag en hoog contrast

Deze tip is gebaseerd op de invalshoeken die aan bod komen in de gids Maak open! Deze gids bevat tien oogpunten voor inclusief ontwerpen. Als ontwerper, schrijver of uitgever heb je een eigen invalshoek, jouw lezers hebben die ook.

Alleen kleur? Gebruik ook tekst om je boodschap over te brengen!

Met kleur kun je informatie overbrengen. Echter, niet iedereen kan kleuren waarnemen. Bijvoorbeeld als je kleurenblind bent. Of omdat het donker is en je minder goed ziet. Gebruik kleur daarom niet als het enige middel voor het overbrengen van informatie of voor het aangeven van een actie.

Principe WCAG	waarneembaar
Voor wie	ontwerper, vormgever
Uitvoering	snel
Prioriteit	zeer hoog

Mensen die slechtziend of kleurenblind zijn, kunnen dikwijls geen onderscheid maken tussen een groene en een rode knop. Tekstuele verwijzingen naar visuele elementen zoals ‘De groene knop linksonder’ zijn dus onbruikbaar. Hoe kun je het toegankelijk maken? Antwoord: door de knop zelf te voorzien van tekst.

Hoe controleer je het?

Handmatig: door een expert en samen met gebruikers.

Resultaat

• Kleurenblinden en slechtzienden kunnen jouw informatie goed lezen en de visuele elementen gebruiken.
• Iedereen kan de informatie effectiever gebruiken. Er zijn namelijk zowel visuele als tekstuele aanwijzingen.

Voorbeelden

Deze tip is gebaseerd op de invalshoeken die aan bod komen in de gids Maak open! Deze gids bevat tien oogpunten voor inclusief ontwerpen. Als ontwerper, schrijver of uitgever heb je een eigen invalshoek, jouw lezers hebben die ook.

Wat verstaan we onder toegankelijkheid?

Wat is toegankelijkheid eigenlijk, wat verstaan we daaronder? Welk beeld hebben we daar bij? En waarom is het belangrijk en voor wie? Hoe toegankelijk zijn producten en diensten die we in het dagelijks leven tegenkomen? Wat valt op als we naar voorbeelden kijken?

• Het afvinken van de verplichting is niet voldoende. Voldoen aan de eisen garandeert nog geen goede gebruikservaring.
  Voorbeeld: onbruikbare hellingbaan

• Toegankelijkheid raakt iedereen. We ervaren allemaal beperkingen. Bijvoorbeeld: we zijn niet meteen slechtziend als iets slecht zichtbaar is.
  Voorbeeld: bruine routeaanduiding in het bos.

• (On)toegankelijkheid bij digitale producten bevindt zich voor een groot deel letterlijk achter de schermen en uit het zicht. (On)toegankelijkheid is bij fysieke producten en diensten directer zichtbaar.
  Voorbeeld: websites, apps en e-books.

• Ontoegankelijke producten en diensten leiden tot klachten, soms tot aanklachten.
  Voorbeeld: in het verleden de Rabo App.

Toegankelijkheid is de mate waarin informatie, producten, diensten en omgevingen open en bruikbaar zijn voor iedereen. Het is een kwaliteitseigenschap. We maken onderscheid tussen:

• fysieke toegankelijkheid: gebouwen, woningen, buitenruimtes;
• digitale toegankelijkheid: websites, e-books, documenten, software, hardware;
• sociale toegankelijkheid: werk/school, cultuur/sport, thuis, openbaar leven, gedrag.

In de workshops Toegankelijk Publiceren aan de Bron (TPUB2) concentreren we ons op digitale toegankelijkheid. Richtlijnen om dat te bereiken hebben soms echter ook betrekking op drukwerk. Denk aan voldoende kleurcontrast tussen tekst en achtergrond, aan spatiering van tekst (ruimte tussen alinea, regels, woorden en tekens) en begrijpelijke taal.

Waarom werken aan toegankelijkheid?

• Omdat het hoort (ethisch).
  We willen een samenleving zonder drempels waarin participatie en integratie mogelijk is en iedereen kan meedoen.

• Omdat het moet (juridisch).
  We moeten aan wetten en regelgeving voldoen, zoals wetten voortvloeiend uit het VN-Verdrag Handicap(Wet gelijke behandeling handicap of chronische ziekte -Wgbh/cz-) en de EU Toegankelijkheidsakte voor producten en diensten waaronder e-books, e-readers en websites.

• Omdat het kan (praktisch).
  Er zijn duidelijke standaarden, richtlijnen, handvatten en goede praktijkvoorbeelden om aan formele toegankelijkheid te voldoen. Er zijn meetinstrumenten die helpen bij het controleren.

• Vooral omdat het helpt (kwalitatief).
  Toegankelijkheid verhoogt de kwaliteit, productiviteit en communicatie. Het maakt dingen mogelijk voor mensen met een beperking, makkelijk voor mensen zonder een beperking.

Voorbeelden:

• Een hellingbaan is noodzakelijk voor wie in een rolstoel zit, makkelijk voor wie de ingang wil bereiken met een kinderwagen, rollator of steekwagen.
• Ondertiteling is noodzakelijk voor dove en slechthorende mensen, makkelijk voor wie in een lawaaierige omgeving of een stilteruimte zit.

Voor wie is toegankelijkheid belangrijk?

Toegankelijkheid is belangrijk voor mensen met een permanente beperkingen.

• visueel (blind, slechtziend, kleurenblind).
• auditief (doof, slechthorend).
• fysiek (o.a. reuma, coördinatie, tremor, RSI).
• spraak (o.a. stomheid, stotteren).
• cognitief (o.a. ADHD, autisme, epilepsie, migraine).

Maar iedereen kent beperkingen. We maken onderscheid tussen permanente, tijdelijke en situationele beperkingen:

• permanent veroorzaakt door een permanente stoornis, aandoening;
• tijdelijk, veroorzaakt door een tijdelijke stoornis, aandoening;
• situationeel, veroorzaakt door de omgeving, situatie, context.

Voorbeeld 1

• permanent: slechtziend
• tijdelijk: ooginfectie
• situationeel: tijdens het autorijden met de blik gericht op de weg

Voorbeeld 2

• permanent: doof
• tijdelijk: verstopte oren
• situationeel: in een discotheek met harde muziek

Voorbeeld 3

• permanent: één arm
• tijdelijk: gebroken arm, RSI
• situationeel: een kind op de arm

Voorbeeld 4

• permanent: ADHD
• tijdelijk: een zwak geheugen na een val of hersenschudding
• situationeel: aan het einde van een drukke dag met veel prikkels

‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt’

Met deze opmerkelijke quote start Hans Beerens van Dedicon zijn presentaties bij uitgevers. In zijn dagelijks werk als manager toegankelijkheid heeft Hans veel contact met uitgeverijen en verzorgt hij regelmatig bewustwordingssessies, trainingen en geeft hij organisaties advies.

Tijdens zijn presentaties bij uitgevers gaat hij dieper in op de betekenis van begrippen zoals toegankelijkheid en beperkingen. Doorspekt met praktijkvoorbeelden geeft hij een belangrijke boodschap af: toegankelijkheid gaat niet alleen over technologie en het afvinken van lijstjes met richtlijnen. Je slaat de plank dan al snel mis. Het gaat ook over communicatie en productiviteit, over het bij elkaar brengen van mensen en informatie. Niet alleen op websites maar ook in documenten, op apparaten en met computerprogramma’s. Samenwerking in de keten én met eindgebruikers is belangrijk om oplossingen te ontwikkelen waar je pas echt wat aan hebt.

Voor mensen zonder een beperking maakt toegankelijkheid dingen makkelijk. Voor mensen met een beperking maakt het dingen mogelijk. Toegankelijkheid raakt dus iedereen: ouderen, kinderen, digibeten, slechtzienden, dyslectici, kleurblinden en laaggeletterden. En als je niet permanent beperkt bent, dan ben je dat wellicht tijdelijk of situationeel. In zijn presentatie onderstreept Hans dat de doelgroep die profijt heeft van toegankelijke informatie erg groot is. En het belang voor uitgevers daarmee ook.

Met de wetenschap in het achterhoofd is het verstandig om informatie niet achteraf, maar direct aan de bron toegankelijk te maken. Doordat je achteraf geen herstelwerk hoeft te verrichten, besparen uitgeverijen hiermee tijd en geld.

Voordelen toegankelijke informatie

• Goed voorbereid op technologische ontwikkelingen zoals EPUB
• Positieve uitstraling van de organisatie
• Optimale aansluiting op andere apparaten en andere hulptechnologie
• Met begrijpelijke en goed leesbare informatie beter bereik
• Digitale, toegankelijke informatie is zeer goed vindbaar in zoekmachines

In de boekjes Maak open!, Doe mee! Check dit! en Bekijk het! staan veel praktische tips die direct toepasbaar zijn. De boekjes zijn uiteraard ook beschikbaar als toegankelijke PDF en (gratis) te downloaden op dit platform.

Download PDF Doe mee!    Download PDF Maak open! Download PDF Check dit!    Download PDF Bekijk het!  Bestel gedrukte gidsen

“Mijn belangrijkste adviezen voor uitgeverijen en andere organisaties die content maken zijn samenwerking in de keten én betrek de eindgebruikers in het proces. Binnen de organisatie zijn naast de schrijvers ook beleidsmakers, ontwerpers, redacteuren en ontwikkelaars een belangrijke schakel. Eindgebruikers weten als geen ander wat werkt en wat niet. Betrek ze al vroeg in het proces en geef ruimte voor feedback.”

– Hans Beerens –