Wat zegt de WCAG over afbeeldingen?

Het allereerste criterium van de WCAG 2.1 gaat over (o.a.) afbeeldingen. Dat is niet voor niets. Tekst is waarneembaar te maken voor diverse zintuigen. Je kunt tekst (eventueel met hulpsoftware) zien, horen en voelen. Een afbeelding kun je alleen zien. Daarom is het belangrijk om een alternatief te bieden voor afbeeldingen, zodat je een afbeelding kunt zien zonder te kijken. Dat is precies waar richtlijn 1.1.1 Niet-tekstuele content over gaat.

Waarneembare content

Het eerste principe van de WCAG zegt dat alle content waarneembaar moet zijn. De officiële Nederlandse tekst luidt:

Informatie en componenten van de gebruikersinterface moeten toonbaar zijn aan gebruikers op voor hen waarneembare wijze.

Simpel gezegd betekent dit dat alle inhoud (zowel informatie als bedieningselementen) waargenomen moet kunnen met de drie zintuigen zien, horen of voelen. Makkelijk gezegd, maar hoe doe je dat dan? Door een alternatief te bieden voor de vorm waarin de inhoud wordt aangeboden. Is iets visueel te zien, zorg dat het dan ook te horen en te voelen is. Is inhoud te horen, zorg er dan voor dat het ook te zien en te voelen is. Is iets te voelen, zorg dat het ook te zien en te horen is. Gelukkig hebben we tekst. En tekst kun je – eventueel met hulpsoftware – waarnemen met de ogen, de oren en tastzintuigen. Tekst is daarom vaak een goed alternatief.

Tekstalternatieven

Omdat tekst zo’n goed alternatief is, is 1.1. Tekstalternatieven de eerste richtlijn onder principe 1 Waarneembaar. Deze richtlijn zegt:

Lever tekstalternatieven voor alle niet-tekstuele content, zodat die veranderd kan worden in andere vormen die mensen nodig hebben, zoals grote letters, braille, spraak, symbolen of eenvoudigere taal.

Via deze richtlijn komen we aan bij criterium 1.1.1. Niet-tekstuele content. En deze luidt:

Alle niet-tekstuele content die aan de gebruiker wordt gepresenteerd, heeft een tekstalternatief dat een gelijkwaardig doel dient […]

Onder ‘niet-tekstuele content’ vallen afbeeldingen, maar bijvoorbeeld ook audio of video. Eigenlijk alles – zoals de term zegt – wat geen tekst is. Een tekstalternatief moet door software geassocieerd kunnen worden met de niet-tekstuele inhoud. Dit betekent dat een gebruiker het tekstalternatief direct kan vinden en gebruiken met hulpsoftware, zodra het een afbeelding treft.

Uitzonderingen

Er zijn een aantal uitzonderingen wanneer een tekstalternatief niet verplicht is bij afbeeldingen. In de volgende gevallen hoeft er helemaal géén tekstalternatief aangeboden te worden:

• Als de afbeelding decoratief is, puur voor opmaak of onzichtbaar. Denk aan (achtergrond)afbeeldingen voor de sier en vormen zoals lijnen of blokken.
• Als de afbeelding onderdeel is van een bedieningselement. Bijvoorbeeld een knop of een link. Maar het tekstalternatief mag alleen achterwege worden gelaten op voorwaarde dat uit de code van de knop of de linktekst zelf de inhoud of functie van het bedieningselement blijkt.
• CAPTCHA: een CAPTCHA functioneert niet als de inhoud van de afbeelding beschreven wordt. In dit geval kan het tekstalternatief achterwege worden gelaten, maar wordt er wel een alternatieve vorm van een CAPTCHA geboden, zodat iedere gebruiker deze kan gebruiken.

In de volgende gevallen moet met een tekstalternatief wel aangeduid worden dat er een afbeelding is, maar hoeft deze niet inhoudelijk beschreven te worden:

• Test: Als je bij het maken van een tekstalternatief niet kan voorkomen dat je het antwoord weggeeft, dan hoeft het tekstalternatief alleen aan te duiden wat de afbeelding is. Bijvoorbeeld wat de vorm of functie van de afbeelding is. Zo weet een gebruiker wel dat en waarom er een afbeelding is.
• Zintuigelijk: Als een afbeelding bedoeld is om een visuele ervaring te creëren, dan hoeft deze inhoudelijk niet beschreven te worden. Denk aan een visueel kunstwerk. Wél moet omschreven worden wat de afbeelding is. Bijvoorbeeld de titel en/of vorm van een kunstwerk (schilder, boetseer, beeldhouw).

Criterium 1.1.1 gaat echter ook over andere niet-tekstuele content zoals bedieningselementen en op tijd gebaseerde media (audio, video). Daar gelden andere uitzonderingen en andere criteria voor.

Afbeeldingen van tekst

Onder principe waarneembaar valt nog een criterium dat relevant is voor afbeeldingen: 1.4.5 Afbeeldingen van tekst. Dit criterium valt onder richtlijn 1.4 Onderscheidbaar. Deze richtlijn gaat als volgt:

Maak het voor gebruikers gemakkelijker om content te horen en te zien, waaronder scheiding van voorgrond en achtergrond.

Voor gebruikers kan het belangrijk zijn dat zij tekst op hun scherm kunnen aanpassen. Denk bijvoorbeeld aan het aanpassen van lettertype, lettergrootte, voorgrond- en achtergrondkleur, regelafstand en uitlijning. Dit kan te maken hebben met een visuele beperking of met een cognitieve beperking. Als een tekst geen echte tekst is, maar een afbeelding van tekst, dan kunnen deze aanpassingen niet worden gedaan . Een gebruiker kan de tekst dan niet of minder goed waarnemen, omdat deze onvoldoende onderscheidbaar is.

Daarom is er richtlijn 1.4.5 Afbeeldingen van tekst. De letterlijke tekst van deze richtlijn is:

Als de gebruikte technologieën de visuele weergave tot stand kunnen brengen, wordt tekst gebruikt in plaats van afbeeldingen van tekst om informatie over te brengen, behalve in de volgende gevallen:

• Aanpasbaar: De afbeelding van tekst kan visueel aangepast worden aan de eisen van de gebruiker;
• Essentieel: Een specifieke weergave van tekst is essentieel voor de informatie die wordt overgebracht.

De afbeeldingen waar dit criterium over gaat zijn afbeeldingen van tekst. Niet afbeeldingen met tekst die ook andere visuele informatie bevatten. Het gaat hier dus niet over een foto waarop een bord met tekst staat, een schermafbeelding, grafieken en diagrammen.

Als de tekst van de afbeelding visueel aangepast kan worden, dan valt deze afbeelding onder de uitzondering. Het gaat hierbij om het aanpassen van lettertype, lettergrootte, kleur van tekst en kleur van achtergrond.

Nog een uitzondering is als de specifieke weergave van de tekst essentieel is. Mits deze weergave van tekst niet op een andere manier lukt, zoals door het gebruik van CSS of styling. De weergave is essentieel als anders functie of informatie verloren gaat. Dit geldt bijvoorbeeld voor logo’s en beeldmerken of als de afbeelding een voorbeeld is van specifieke vormgeving.

Andere criteria

Criteria 1.1.1 Niet-tekstuele content en 1.4.5 Afbeeldingen van tekst gaan specifiek over afbeeldingen. Andere richtlijnen gelden soms ook voor afbeeldingen. Bijvoorbeeld als een afbeelding ook een hyperlink is. Het tekstalternatief is dan ook de linktekst. Als een afbeelding informatie overdraagt is het belangrijk dat kleur niet de enige manier is om informatie over te dragen. Ook is bij gebruik van kleur in een (informatieve) afbeelding het contrast belangrijk.

Best practice: volg niet alleen de criteria

De bovengenoemde criteria zijn goede richtlijnen en handvatten om toegankelijk te publiceren. Ze geven aan waar je allemaal aan moet denken en met wie je allemaal rekening kunt houden. Bovendien zijn ze in sommige gevallen verplicht na te leven. Maar, voldoen aan de criteria garandeert niet dat je volledig toegankelijk en inclusief publiceert. Je hoeft een schilderij inhoudelijk niet te beschrijven, maar voor een inclusieve museumbeleving is de beschrijving onmisbaar. Hetzelfde geldt voor een spread van een illustratie in een magazine. Ook kan het storend, overbodig en gebruiksonvriendelijk zijn als je herhaaldelijk dezelfde beschrijving geeft bij afbeeldingen die herhaald terugkomen. Of wanneer je elke afbeelding in een publicatie vol beeldmateriaal inhoudelijk beschrijft. Benoem en beschrijf dan bijvoorbeeld één afbeelding en maak de rest decoratief. Voldoe dus vooral aan de criteria, maar betrek ook gezond verstand en gebruikers om een toegankelijke publicatie te maken.